به گزارش خبرنگار مهر در رشت، هرجا که تنوع طبیعی و انسانی، تحت سیطره زمان و تاریخ درهم می‌ آمیزد، نوعی از الگوهای زیستی شکل می‌ گیرد که به نوبه خود می ‌تواند استثنایی و منحصر به فرد باشد.

ماسوله، نمونه بارزی از این نوع زیستگاه تاریخی بشر است، که به عنوان یک اثر ملی در سال 1354 شمسی به شماره 1090 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

آمیزه ‌ای از فرهنگهای سه ‌گانه تالش، ‌ترکی و گیلکی از یکسو و طبیعت های سه ‌گانه جنگلی، مرتعی و کوهستانی از سوی دیگر فرهنگ و تمدن خاصی را به وجود آورده که اولین نمایه کالبدی آن، شهرسازی و معماری خاص ماسوله است.

شهر تاریخی ماسوله در استان گیلان و در فاصله ۶۰ کیلومتری غرب شهرستان رشت با وسعتی برابر ۶۱ هکتار واقع شده است، حدود ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ سال پیش مردمانی از نقاط مختلف ایران به دلایل نامعلوم به این نقطه کوچ کرده و این زیستگاه شگفت را بنا نهاده اند.

شهر ماسوله یکی از قدیمی ترین بافتهای تاریخی کشور است که ویژگی بارز آن حضور مردم و جاری بودن زندگی روزمره در آن است.

شکل پلکانی و مطبق شهر که در امتداد کوه رو به جنوب و در طول خطوط توپوگرافی زمین کشیده شده است، پاسخگوی فعالیتهای روزمره شهر ماسوله است و چشم اندازی بدیع و به یاد ماندنی را در دل کوهستان پدید آورده است.

واحدهای ساختمانی تشکیل دهنده بافت تاریخی شهر به گونه‌ ای ساخته شده ‌اند که باعث می ‌شود تمام خانه ‌ها زنجیروار به هم پیوسته باشند، هر واحد مسکونی معمولا بین یک تا چهار طبقه دارد و پائین ترین طبقه آن به عنوان انبار یا طویله مورد استفاده قرار می ‌گیرد، طبقه پائین از مصالح سنگی و طبقات فوقانی از خشت بنا شده است و کلاف‌ های چوبی بین مصالح سنگ و خشت باعث پیوستگی بنا شده است، بیشترین هنر ساختمانی استادکاران در پنجره ها، درها و گنجه‌ های چوبی خانه‌ ها خلاصه می‌ شود.

بعد از زلزله سال ۱۳۶۹ بخش عمده‌ ای از بافت قدیمی ماسوله تخریب شد و به علت نبود نظارت سازمانهای ذیصلاح، ساخت و سازهای جدید بدون توجه به سبک معماری سنتی ماسوله انجام گرفت.

ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم ماسوله روبه گسترش است

در مهرماه سال ۱۳۸۰ دفتر پروژه بزرگ شهر تاریخی ماسوله به مدیریت دکتر "نیکروز مبرهن شفیعی" تاسیس  و مدتی بعد به پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری شهر تاریخی ماسوله تبدیل شد. متاسفانه طی چند سال اخیر ساخت وسازهای غیرمجاز در حریم ماسوله روبه گسترش است و با تمام کوشش‌های انجام گرفته این روند همچنان ادامه دارد.

ماسوله به دلیل برخورداری از بافتی ویژه و معماری فاخر و مناظر طبیعی بدیع پیرامون آن کانون مهمی در عرصه گردشگری در سطح ملی و حتی جهانی است و این خود تنها منبع امرار معاش برای تعداد اندک مردمی است که تن به مهاجرت نداده اند و همچنان با حضور در این شهر از تبدیل ماسوله به یک موزه جلوگیری می‌ کنند و همین امر لزوم نگرشی ویژه به ماسوله را بیش از پیش افزایش می‌ دهد.

در حال حاضر در ماسوله 350 واحد مسکونی وجود دارد که در گذشته این تعداد به بیش از 600 واحد می رسید، وجود 120 واحد تجاری در محدوده بازار، شش کاروان سرا، دو حمام قدیمی، 33 چشمه عمومی، 10 مسجد و پنج امامزاده حاکی از رونق و شکوفایی این شهر در دوره های متاخر است.

جمعیت ماسوله طی 60 سال گذشته از سه هزار و 500 نفر به 900 نفر کاهش یافته است که این امر نشانه سیر نزولی تاریخ این شهر کهن است.

با این همه شهرت و محبوبیت ماسوله در میان پنج شهر و روستای شگفت‌ انگیز "ابیانه"، "کندوان"، "میمند" و "سرسید آقا" زبانزد خاص و عام است و سالیانه هزاران نفر از این شهر تاریخی و مناظر تاریخی و طبیعی آن دیدن می‌ کنند.

کم توجهی در سالمتر و جذاب تر ماندن این شهر کاملا مشهود است

با تمام این اوصاف در چرخ زدن و گردشی چند ساعته حتی نه چند روزه، کم توجهی در سالمتر و جذابتر ماندن این شهر کاملا مشهود است، تصاویری از ساختمانهای تخریب شده و ساختمانهای از نو ساخته شده این شهر، تصویر اسکلت ها و فونداسیون های بتنی برای ساختمانهای تاریخی و سنتی که قرار است خشتی و گلی باشند، تاسف هر بیننده ‌ای را برمی‌ انگیزد.

یک کارشناس ارشد میراث فرهنگی در این باره گفت: حفاظت، صیانت و مرمت و نگهداری آثار و اماکن تاریخی از مهمترین مسئولیتهایی است که به واسطه ثبت یک اثر تاریخی بر دوش متولیان این امر قرار می گیرد.

محمدرضا محمدی افزود: در حالی این وظایف بر عهده سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان متولی آثار تاریخی و فرهنگی است که سایر سازمانها، ارگانها و مجموعه ها اعم از دولتی و خصوصی نیز طبق قانون موظف به رعایت حریم بناها و آثار تاریخی هستند.

وی اظهار داشت: در شرایطی ضرورت حفاظت، صیانت، مرمت و نگهداری از آثار تاریخی در کشورهای مختلف مورد توجه قرار می گیرد که این امر به معنای پاسداری و حفاظت از هویت تاریخی و فرهنگی آن ملت محسوب می شود و ماندگاری نام اجداد و جایگاه هر کشور در مهد تمدنی و نیز آگاهی و آشنایی نسلهای آینده با این جایگاه به انجام هرچه مطلوبتر این وظایف بستگی دارد.

این کارشناس مسائل آثار تاریخی و باستانی گفت: تمدنهای فراوانی در دنیا بوده اند که به فراموشی سپرده شدند و امروز تنها نام آنان در کتب تاریخی دیده می شود، برای آنکه تمدن و فرهنگ شهر تاریخی ماسوله به ورق کتابهای تاریخی محدود نشود و برای ادامه نقش خود در پیشرفت فرهنگ و تمدن جهانی، حفاظت از آثار و بناهای تاریخی بعنوان نمادی از هویت و تاریخ گذشته ضرورتی انکارناپذیر است.

تخریب یا نابودی میراث فرهنگی و طبیعی ضایعه ای جبران ناپذیر است

وی ادامه داد: تخریب یا نابودی میراث فرهنگی و طبیعی ضایعه ای جبران ناپذیر است و با توجه به ابعاد و میزان خطرات جدیدی که میراث فرهنگی را تهدید می کند، حفظ و احیای آن و معرفی به نسلهای بعد امری اجتناب ناپذیر است.

با این وجود ماسوله به‌ دلیل معماری یگانه ‌ای که دارد، مورد توجه بسیاری از گردشگران و علاقه ‌مندان به تاریخ ایران قرار گرفته اما به ‌علت بارندگی‌ های زیاد منطقه گیلان، همیشه در معرض سیل بوده است، طی 10 سال اخیر که مسئولان اجرایی و فرهنگی منطقه‌ متوجه آثار مخرب سیلابها در ماسوله شده‌ اند، تلاشهای زیادی برای کاهش تعداد یا کاستن از شدت آنها صورت گرفته است.

سه رودخانه در مناطق "دولی ‌چال" و "خلیل‌ دشت" در مناطق بالادستی ماسوله قرار گرفته ‌اند که به هم می ‌پیوندند و از درون ماسوله عبور می ‌کنند، هنگامی که سیل در ماسوله جاری می ‌شود، خانه ‌ها و مناطق تاریخی ماسوله چندان در معرض آسیب قرار ندارند، اما خیابان اصلی شهر ماسوله را آب می ‌گیرد و برای گردشگران مشکلات بسیاری پیش می ‌آید.

در حفظ بافتهای تاریخی ماسوله‌، نیروی انسانی نقش بسیار مهمی دارد

شهرک تاریخی و شهر جدید ماسوله تنها در خطر سیل قرار ندارد، در این منطقه خانه ‌ها با مصالحی ساخته شده است که بر اثر گذشت زمان بسیار آسیب‌ پذیرند. در حفظ بافتهای تاریخی ماسوله‌، نیروی انسانی نقش بسیار مهمی دارد، اگر این شهر تاریخی خالی از سکنه باشد در یکی دو سال از بین خواهد رفت، در حقیقت ماسوله را ساکنان این شهر حفظ می ‌کنند.

ماسوله به جز سیل با مخاطراتی از جمله ریزش سنگ، رانش زمین، زمین ‌لرزه، تصرف برای توسعه عمرانی و تخریبهای انسانی نیز روبرو است.

در حفظ شهر ماسوله از خطرات سیل، بسیاری از دستگاه های اجرایی نقش دارند که مهمترین آنها اداره منابع طبیعی گیلان است، دستگاههای اجرایی تلاش می ‌کنند با آبخیزداری، کاشت درخت در مسیر جریان سیل و جلوگیری از ورود دامداران به مناطق سیل ‌خیز، سیلها را مهار کنند و خسارتهای آن را به کمترین میزان ممکن برسانند.

سرپرست اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان در این رابطه گفت: برای حل مشکل حوزه آبخیز ماسوله، اداره کل منابع طبیعی فعالیت بسیاری انجام داده است.

رحمت الله رحمانی افزود: در مناطق میلرزان، اشکلیت، صفاگشته و دولی‌ چال با اجرای طرحهای ساماندهی و خروج دام از منطقه، طرحهای آبخیزداری با هدف کنترل آبهای سطحی و طرحهای جنگلکاری در سطح وسیعی از منطقه با استفاده از گونه ‌های بومی منطقه به اجرا در آمده است.

وی همچنین حضور بیش از ظرفیت مجاز دام در مراتع و عرصه‌ های منابع طبیعی در مناطق مرتفع حوزه ماسوله را موجب تخریب و کاهش شدید پوشش گیاهی و سخت شدن خاک این مناطق ارزیابی کرد و اظهار داشت: با انجام طرحهای ساماندهی و خروج دام از حوزه های بالادستی، ضمن آزادسازی مناطق بسیاری از عرصه‌ های ملی با ایجاد پوشش گیاهی مناسب و حفظ خاک در تلاش هستیم که از نعمت بی‌ کران خداوندی که به‌ صورت بارش در منطقه داریم بهره‌ برداری بهینه کنیم و این تهدید را به یک فرصت شایسته برای احیای هرچه بیشتر منابع طبیعی و جنگلهای استان تبدیل کنیم.

طرح مطالعاتی برای کاهش خطراتی که خانه‌ های تاریخی ماسوله را تهدید می‌ کنند، امری ضروری است

به هر حال طرحهای که برای کاهش سیلابها در ماسوله‌ اجرا شده است، نتایج بسیار خوبی داشته اما همچنان مسئولان معتقدند، انجام طرح مطالعاتی برای کاهش خطراتی که خانه‌های تاریخی ماسوله را تهدید می‌ کنند، امری ضروری است.

معاون آبخیزداری سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز در این باره گفت: با توجه به ویژگی شهر تاریخی ماسوله و اهمیت آن در سطح ملی و منطقه ‌ای، ضرورت کنترل سیل در حوزه های بالادست این شهر اهمیت ویژه ‌ای دارد.

محمد رضا شجاعی افزود: با تهیه یک طرح جامع مطالعاتی، شرح خدمات علمی و اصولی و اجزای آن را به ‌وسیله تمام دستگاههای ذیربط با نظارت عالیترین مقام اجرایی استان تدوین تا چارچوب و خط‌ مشی مشخص فعالیتها و طرحها در تمام ادارات و نهادهای دخیل در این امر تعیین شود و شاهد رشد و شکوفایی هرچه بیشتر این منطقه باشیم.

2.5 میلیارد ریال برای مرمت 50 بنای تاریخی ماسوله

رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان هم گفت: برای مرمت 50 بنای تاریخی ماسوله در سال گذشته دو میلیارد و 500 میلیون ریال اعتبار هزینه شده است.

امید عزیزی افزود: این تعداد بنا شامل 44 خانه، یک مسجد، چهار مغازه و دو انبار است که مرمت شدند.

وی همچنین با اشاره به ارزش و جایگاه ملی و بین المللی شهر تاریخی ماسوله تاکید کرد: برای بقای ماسوله همه باید مشارکت کنند و مردم، مدیریت کلان کشور، مدیریت شهری، رسانه ها، نهادهای اجتماعی و به ویژه سازمان میراث فرهنگی در این زمینه مسئول هستند.

به هرحال شهرک تاریخی ماسوله در معرض تخریب انواع حوادث طبیعی، محیطی و انسانی است از اینرو باید با برنامه ریزی اصولی و هوشمندانه ضمن مرمت و بازسازی بناهای تاریخی این شهرک، از روند تخریب و بازگرداندن حیات مجدد به آن تلاش مضاعف داشت.